Wraz z końcem kwietnia, a początkiem maja soczyście zielone łąki zostają przyozdobione żółtymi kwiatami mniszka. Jest to jedna z roślin pospolicie występujących na terenie naszego kraju. W szerokim gronie mniszek uważany jest za chwast, jednak jest to roślina posiadająca bogate właściwości nie tylko zdrowotne. Korzystanie z pozytywnych właściwości rośliny miało miejsce już w starożytności.

Mniszek lekarski — podstawowe informacje

Mniszek pospolity (z łac. Taraxacum officinale, zwany również mniszkiem lekarskim, mleczem lub dmuchawcem) należy do rodziny Asteraceae (astrowatych). W Polsce stosowanych jest wiele potocznych określeń na mniszka. Najbardziej znanymi regionalizmami są:

• wilczy ząb,
• jaskier,
• żabi kwiat,
• mlyc,
• mnich,
• mlecz zajęczy,
• psi mlecz,
• zmuchawnik,
• gołębi groch.

Łacińska nazwa rośliny wywodzi się od greckich słów taraxic oraz akeomia, które tłumaczy się jako zapalenie oraz leczenie.

Roślinę można spotkać na nieużytkach, pastwiskach, łąkach oraz w obszarach górskich. Jej rozwój, kwitnienie oraz przekwitanie trwają od kwietnia do lipca. Rośnie dziko w całej Europie, Azji i obu Amerykach. Najliczniej występuje w klimacie umiarkowanym. Ma niewielkie wymagania glebowe i jest odporny na okresy suszy oraz spadki temperatur.

Mniszek zbudowany jest z kwiatów, owoców, liści i korzeni. Posiada głęboki i silnie osadzony system korzeniowy długości średnio 15-30 cm, w sprzyjających warunkach do 60 cm. Kwiatostan mniszka o żółtym zabarwieniu ma średnicę od 2,5 do 6 cm. Długość łodygi wynosi od 5 do 40 cm. Roślina rozmnaża się wegetatywnie. W ciągu roku jest w stanie wydać 3000 nasion, które rozprowadzane są przez wiatr.

Owoce mniszka są wyposażone w kielichowy aparat lotny, który zbudowany jest z włosków, puchu — umożliwia to przenoszenie nasion przez wiatr. Okres od kwitnienia do rozwinięcia dojrzałych owoców trwa 7 dni. Masowe kwitnienie trwa przez okres około dwóch tygodni.

Mniszek lekarski oprócz szerokiego zastosowania przez ludzi jest rośliną przydatną również dla pszczół. Jego okres kwitnienia przypada na okres od kwitnienia do końca maja. Wydajność pyłkowa rośliny wynosi do 300 kg/ha. Kwiatostan produkuje 0,2-0,4 mg cukru w nektarze. Podczas dobrych warunków przybytek dzienny ula może wynosić od 3 do 4 kg. Pyłek zbierany na obnóżach przez pszczoły ma pomarańczową barwę.

Historia mniszka lekarskiego 

Botanicy skupiający się nad pierwotnym pochodzeniem mniszka wyróżnili dwie prawdopodobne lokalizacje. Pierwsza z proponowanych to Grecja, skąd roślina rozprzestrzeniła się na tereny Europy oraz Azji Mniejszej. Kolejna proponowana lokalizacja to tereny północnych Himalajów, jednak ta opcja skupia się nad genezą rodzaju Taraxacum. 

Roślina była wykorzystywana już w starożytności na terenach Grecji i Rzymu w formie naparu na schorzenia skórne. W średniowiecznej Arabii ekstrakty były stosowane na problemy wątrobowe oraz śledziony. Pierwsze udokumentowane wzmianki na temat leczniczych właściwości mniszka odnotowuje się na przełomie X i XI wieku w leczeniu problemów wątrobowych.

W Polsce wzrost zainteresowania mniszkiem szacuje się na XIII wiek. Nazwa mniszka ma związek z mnichami i wywodzi się z XVI-wiecznego caputa monachi. Początkowo miał zastosowanie w medycynie ludowej, gdzie roślina była wykorzystywana do leczenia chorób skórnych, jelitowych czy żołądkowych. Wykonywano również napary z mniszka i podawane one były w przypadkach infekcji i przeziębień.

Właściwości i zastosowanie mniszka lekarskiego

Mniszek lekarski ma szerokie zastosowanie w farmacji, przy badaniu środowiska przyrodniczego oraz w kuchni. Wykorzystywane są jego kwiaty, liście, ziele oraz korzeń. Z mniszka przyrządzane są napary, soki, nalewki, dżemy, wina oraz syropy. Często stosowany jest również do użytku zewnętrznego w formie okładów, dodatków do kąpieli oraz kompresów.

Liście mniszka mają bogate zastosowanie w kuchni. We Francji popularne są młode liście mniszka podane w formie sałatki. W krajach azjatyckich smażone liście rośliny są serwowane z brązowym ryżem. Suszone liście oraz kwiaty są zalecane jako dodatek do koktajli dla ludzi zmagających się z problemami trawiennymi, oraz nadwagą. W Stanach Zjednoczonych wykorzystywany jest korzeń mniszka, z którego wykonuje się substytuty kawy oraz herbaty — nie posiadają one właściwości pobudzających.

Roślina prócz właściwości zdrowotnych stosowana jest również w biomonitoringu środowiska przyrodniczego. Jest wykorzystywany jako wskaźnik zawartości metali ciężkich w glebach miejskich

Mniszek bogaty jest w związki polifenolowe, witaminy — C, E oraz kompleks witamin z grupy B. Dodatkowo zawiera szereg składników mineralnych w tym potas, sód, fosfor oraz żelazo. Mniszek wykazuje wyższą zawartość błonnika pokarmowego, aminokwasów i nasyconych kwasów tłuszczowych niż sałata i szpinak.

Korzeń rośliny wzbogacony jest w inulinę, która działa jak probiotyk i wspiera pracę bakterii w jelicie grubym.

Działanie antyoksydacyjne

Mniszek wzbogacony jest w związki polifenolowe, będące najskuteczniejszymi antyoksydantami. Wykazano, że napar z liści mniszka hamuje tworzenie wolnych rodników tlenu, znacznie efektywniej niż zielona i czarna herbata. Zawartość związków polifenolowych wpływa na metabolizm. Wielu zielarzy zakłada, że jednym z najlepszych sposobów na oczyszczenie organizmu z toksyn jest regularne stosowanie naparów z mniszka.

Działanie żółciopędne i moczopędne

Mniszek stosowany jest w infekcjach dróg moczowych, chorobach nerek i pęcherza. Zalecany jest również dla osób zmagających się z kamicą moczową i woreczka żółciowego. Napary z mniszka pobudzają czynność wątroby, co powoduje wydzielanie się żółci. Pomaga to w procesie rozkładu tłuszczów. Jest też dobrym czynnikiem, który zwiększa wydzielanie kwasu solnego w żołądku, co przyspiesza procesy trawienne.

Działanie przeciwzapalne i przeciwbakteryjne

Roślina bogata jest w związki, które wspomagają organizm podczas walki z drobnoustrojami. Zawiera wiele witamin w tym witaminę C. Zaleca się stosowanie wywarów czy ekstraktów z rośliny podczas wzmożonej zachorowalności na infekcje wirusowe, czy bakteryjne. Mniszek zawiera laktony odpowiadające właściwościom przeciwzapalnym, przeciwwirusowym oraz antymutagennym.

Działania hipolipidemiczne

Spożywanie produktów bogatych w cholesterol sprzyja rozwojowi choroby wieńcowej i miażdżycy, jednocześnie powoduje stłuszczenie wątroby. Stosowanie wyciągu z mniszka zmniejsza agregacje płytek i tworzenie się skrzepów. Roślina wpływa również na obniżenie zawartości cholesterolu LDL (zły cholesterol) i wzrost poziomu HDL (dobry cholesterol).

Przeciwwskazania

Stosowanie mniszka nie jest wskazane w przypadku dolegliwości żołądkowych i nadkwasoty. Przed stosowaniem mniszka lekarskiego należy skontaktować się z lekarzem lub farmaceutą. Podczas chorób nerek, pęcherzyka żółciowego czy występowania kamicy dróg żółciowych kontakt z lekarzem jest wskazany, ponieważ może wystąpić reakcja alergiczna z aktualnie stosowanymi lekami.

Wykorzystanie mniszka lekarskiego 

Mniszek ma bogate właściwości i szerokie zastosowanie. Najbardziej popularne jest przygotowywanie naparów z różnych części rośliny. Do przygotowywania wywaru z korzenia mniszka należy łyżeczkę suszu zalać szklanką zimnej wody i zostawić na noc. Następnie rano odwar należy doprowadzić do wrzenia i przecedzić. W przypadku problemów związanych z drogami moczowymi, czy przewodem pokarmowym, wywar należy pić trzy razy dziennie.

W przypadku przygotowywania octu z mniszka lekarskiego należy przygotować świeże liście, kwiaty oraz korzenie rośliny. Fragmenty mniszka zalewa się octem jabłkowym i odstawia na minimum dwa tygodnie w ciemne miejsce. Ocet należy przecedzić przed podaniem.

Na popularności zdobywa również wykonywanie roztworów alkoholowych z mniszka. Wino z mniszka ma właściwości trawienne, pobudza układ trawienny oraz wspomaga pracę wątroby. Innym popularnym sposobem na mniszka jest przygotowanie nalewki. Wspomaga leczenie chorób nerek oraz cukrzycy. Najlepszy okres na pozyskanie kwiatów to wczesna wiosna.

Przepis na nalewkę z mniszka lekarskiego 

Co potrzebujesz? 

• Kwiaty mniszka 70 szt.
• 2 szklanki spirytusu
• 2 szklanki wody
• 2 plastry cytryny
• 3 łyżki miodu

Sposób przygotowania

Kwiaty najlepiej zbierać z pól oddalonych od dróg. Po zbiorze roślinę należy położyć w słońcu na jasnym materiale na około 2,5 godziny. Kwiaty nie przepłukuje się wodą, ponieważ zawierają one cenny pyłek.

Płatki należy oddzielić od kwiatostanu i umieścić w słoiku. Zalać wodą, alkoholem oraz dorzucić plastry cytryny. Słoik szczelnie zakręcić i odstawić na około 3 tygodnie. Po tym czasie nalewkę należy przecedzić do czystego słoika, dodać 3 łyżki miodu rozmieszanych z około 125 ml wody i odstawić do sklarowania na 4 tygodnie.

Innym przykładem zastosowania rośliny jest przygotowywanie miodu lub syropu. Produkty te najczęściej stosuje się w czasie chorób wirusowych, przeziębień. Syrop i miód z mniszka są stosowane w celu łagodzenia objawów kaszlu. Można stosować je bezpośrednio lub jako słodzik napojów.

Bibliografia:

• Anioł-Kwiatkowski, 1995
• Antkowiak, 1998
• Bielińska, 2007
• Bogacz, 2009
• Choi, 2010
• Demianowicz, 1953
• Esatbeyoglu, 2017
• Gramza-Michałowska i Górecka, 2009
• Lachowicz i Oszmiański, 2017
• Lis i Grabek-Lejko, 2016
• Paradowski, 2009
• Potarzycki i Zawidzka, 2005
• Richards, 1973
• Schutz, 2006
• Sulborska, 2017