Również pszczoły chorują. Jak temu zaradzić? Co wtedy zrobić? Opisujemy jedną z najpowszechniejszych chorób pszczół, jaką jest warroza. Niech to będzie pomocna wiedza, dla wszystkich pszczelarzy.
Przyczyna choroby
Varroa destructor to pasożyt pszczół, zaliczany do stawonogów, a dokładniej do roztoczy. Do roku 2000 powszechną opinią było twierdzenie, że warrozę u pszczół powodują pasożyty Varroa jacobsoni. Roztocze po raz pierwszy zostało wykryte w 1904 przez E. Jacobsona, u dziko żyjących pszczół wschodnioindyjskich na wyspie Jawa.
Kiedy wykonano badania DNA już w XXI wieku, okazało się, że roztocze, pasożytujące na pszczołach miodnych należą do odrębnego gatunku. W związku z destrukcyjnym wpływem na rodziny pszczele nazwano go Varroa destructor. Po dziś dzień jest on zmorą dla niejednego pszczelarza i wówczas w Europie nie ma chyba pasieki, w której ten pasożyt by się nie pojawiał.
Dalsze badania pozwoliły na wyróżnienie wśród populacji dwóch holotypów – japońskiego, występującego tylko na terenie Japonii, Tajlandii i obu Amerykach oraz koreańskiego, zwanego również rosyjskim, występującego powszechnie na całym świecie.
Na dorosłych pszczołach nie spotykamy nigdy samców opisywanego roztocza, ale wyłącznie samice. Dzieje się tak dlatego, że samce nigdy nie opuszczają komórek z czerwiem zasklepionym i giną po zapłodnieniu samicy. Pasożyt Varroa destructor posiada cztery pary odnóży, które są wyposażone w tzw. przylgi, dzięki którym jest w stanie utrzymywać się na ciele czerwiu i pszczół.
Składane jaja są koloru mlecznobiałego i mają wymiary ok. 0,4 na 0,6 mm. Z nich wylęgają się już po 2-3 dniach larwy, która stopniowo przechodzi w określone fazy rozwojowe, by ostatecznie stać się osobnikiem dorosłym. Ten całkowity czas rozwoju dla samca wynosi 7 dni, a dla samicy 6. Narządy gębowe Varroa destructor są typu kłująco-ssącego, dzięki czemu bez najmniejszych problemów, pasożyt może przebić okrywę ciała pszczoły.
Należy wiedzieć, że pasożyt żywi się wyłącznie hemolimfą pszczoły, co stopniowo ją osłabia i wyniszcza, doprowadzając do jej śmierci. Niestety roztocze ma zdolność do poruszania się po plastrach, zbudowanych przez pszczoły, jak również i po ulu, dzięki czemu bez problemu może się przemieszczać z martwej już pszczoły na żywą pszczołę.
Varroa destructor może obyć się bez pokarmu nawet 9 dni! Na martwych pszczołach do 17 dni, a na plastrach z zamarłym czerwiem aż do 32 dni! Mało tego, roztocze przebywające nieopodal ula, w roślinach miododajnych może przeżyć 3 dni.
Fakt ten daje sporo do myślenia i z łatwością można sobie wyobrazić jak bardzo wytrzymały jest to pasożyt, i jak ciężko jest się go pozbyć ze swojej pasieki.
W ciągu jednego sezonu w nieleczonej rodzinie pszczelej może pojawić się od 7 do 12 nowych pokoleń Varroa destructor
Jak pasożyt wpływa na rodzinę pszczelą?
Do głównych przyczyn biologicznych, wpływających negatywnie na rodzinę pszczelą zaliczamy:
- Utrata hemolimfy czerwiu i dorosłych osobników Apis mallifera,
- Zmniejszenie poziomu białka w hemolimfie,
- Obniżenie zawartości cukrów w hemolimfie,
- Zaburzona gospodarka wodno-elektrolitowa,
- Zaburzone mechanizmy równowagi neurohormonalnej,
- Zakłócone działanie humoralnego systemu odporności.
Natomiast wszystkie wymienione powyżej przyczyny mogą powodować:
- Spadek wagi pszczół i skrócenie długości ich życia,
- Osłabienie czerwiu i dorosłych osobników pszczoły,
- Zmniejszenie efektywności pracy pszczół,
- Nieprawidłowości w orientacji przestrzennej pszczoły,
- Lepsze warunki do rozwoju infekcji bakteryjnych i wirusowych,
- Zwiększone prawdopodbieństwo wystąpienia u pszczół wirusa kaszmirskiego (KBV), wirusa ostrego paraliżu pszczół (ABPV) i wirusa zdeformowanych skrzydeł (DWV).
Jakie są objawy choroby?
Kiedy rodzina pszczela zostaje zaatakowana przez pasożyta V. Destructor, wówczas pszczoły są niespokojne, można zauważyć kalekie pszczoły robotnice, część czerwiu obumiera. Dość charakterystycznym objawem jest opuszczanie ula przez pszczoły. Rodziny, które nie poddamy leczeniu, osypują się w okresie jesienno-zimowym lub na przedwiośniu w okresie 2-3 lat.
Objawy kliniczne V. destructor są widoczne już wtedy, gdy na 100 dorosłych pszczół przypada 20 pasożytów.
Co to jest PMS?
Ostatnio wprowadzono termic PMS, oznaczający Parasitic Mite Syndrome. Jest on używany do określenia zespołu objawów klinicznych obserwowanych w rodzinach pszczelich. Syndrom występuje w następstwie pojawiania się wirusowych zakażeń, spowodowanych przez warrozę. Objawy w czerwiu pszczelim to:
- Obecność czerwiu rozstrzelonego,
- Zmiany w zabarwieniu larw na kolor jasno-brązowy,
- Obecność nietypowo ułożonych larw w komórkach,
- Obecność trudnych do usunięcia tzw. łusek, czyli pozostałości po wyschniętych, zamarłych larwach,
- Obniżenie liczby dorosłych osobników,
- Wystąpienie tzw. „pełzających” pszczół,
- Wymiana matki przez pszczoły.
Zwalczanie Varroa destructor
Na podstawie Rozporządzenia Komisji UE nr 37/2010 z d. 22 grudnia 2009 r. oraz wersji skonsolidowanej z dn. 24.03.2016 roku, aby określona substancja mogła zostać wykorzystana do leczenia określonego gatunku zwierząt musi znajdować się w wykazie substancji dozwolonych niniejszego rozporządzenia.
Do tych substancji, mogących służyć do zwalczania warrozy, zaliczamy:
- Amitraza,
- Kumafos,
- Flumetryna,
- Fluwalinat,
- Kamfora,
- Mentol,
- Tymol,
- Eukaliptol,
- Kwas szczawiowy,
- Kwas mrówkowy,
- Kwas mlekowy.
Do obrotu na terenie RP, dopuszczone są takie produkty lecznicze weterynaryjne jak:
- ApiLife Var (Chemicals Laif SPA),
- Apiwarol (Biowet Puławy Sp. z.o.o.),
- APIGUARD (Vita (Europe) Limited, Vita House),
- BAYVAROL (Bayer Animal Health GmbH),
- Biowar 500 (Biowet Puławy Sp. z.o.o.),
- Thymowar (Dr. Schaette AG).
Zapobieganie chorobie i dobre praktyki
Jako odpowiedzialny pszczelarz, warto znać powszechnie stosowane praktyki, które w znacznym stopniu zapobiegają wystąpieniu chorobie. Należy stale utrzymywać odpowiednią higienę w pasiece. Robimy to dezynfekując narzędzia pracy, nie tylko w przypadku kontaktu z chorą rodziną, ale również po zakończeniu pracy z jedną rodziną i zamiarem pracy przy następnej.
Ważne jest również wczesne wykrycie choroby, dlatego stale należy monitorować pasiekę oraz jej okolic. Nie wolno zaniedbywać przeglądów rodziny, gdy mamy podejrzenia, że choroba może wystąpić ze względu na wieści od okolicznych pszczelarzy, warunki pogodowe lub porę w sezonie. Jeśli nie mamy pewności, czy warroza opanowała nasz ul, warto wysłać próbki z ula do badań laboratoryjnych. Pamiętajmy również o tym, że osobniki chore muszą mieć stały dostęp do pokarmu oraz świeżej wody.
Bibliografia:
- Bober, 2016